مراغه دومین شهر بزرگ آذربایجان شرقی، به نام باغ شهر ایران و پایتخت نجوم ایران معروف است با بیش از ۳۰۰ اثر ثبت شده جزو ۱۰ شهر تاریخی ایران می باشد. مراغه به خاطر باغات و میوه هایش به ویژه سیب و انگور و کشمش معروف است . این شهر علاوه بر میوه هایش به دلیل غلات و سنگ مرمر زیبای خود شهرت زیادی به دست آورده است. مراغه همچنین به خاطر رصدخانه باستانی مراغه و صابون مراغه که در سراسر ایران شناخته شده است، مشهور است .مردم مراغه به زبان ترکی آذربایجانی تکلم می‌کنند. همچنین زبان ارمنی در بین ارامنه ساکن رواج دارد. بر اساس برخی منابع، معنای کلمه «ماراغا» به معنای « چریدن » است. نام شهر مراغه را با کلمه مراغه که در زبان عربی به معنای چرا کردن است مرتبط می‌دانند و توجه دارند که این نام به معنای چراگاه، محل چرای اسب است . اما با توجه به اینکه نامهای باستانی ( مراوا یا ماراوا و مارکیانا و....) احتمالاً مربوط به نام فعلی مراغه از مدتها قبل از ورود خلافت عرب به خاک آذربایجان وجود داشته است، کمتر احتمال دارد که این موضوع صحت داشته باشد.
تاریخ مراغه
در سال ۳۶ قبل از میلاد، سردار رومی آنتونی با ارتشی متشکل از صد هزار نفری به آتروپاتکان حمله کرد و شهر مراغه را محاصره کرد، اما اندکی پس از شکست در اطراف قلعه شیز ( غزکا )، پس از متحمل شدن خسارات فراوان مجبور به عقب نشینی شد. این شهر که در قدیم «فراعته» یا «فراسپا» نامیده می شد از زمان حمله اعراب مراغه نامیده می شد.
به گفته مورخان، شهر مراغه (در سالهای ۶۴۲-۶۴۳) توسط سردار عرب مغیرة بن شعیبة که در آذربایجان بود فتح شد .
به گفته یکی از منابع، مروان بن محمد در سال ۷۴۰ هنگام بازگشت از جنگ مغان و گیلان ، در مراغه اردو زد و به دلیل فراوانی میوه های تازه در اینجا، آن را مراغه نامید. لازم به ذکر است که اکثر مورخان این اطلاعات را درباره ریشه‌شناسی نام مراغه جدی نمی‌گیرند، زیرا مروان در اینجا تعدادی بنا ساخته و کارهای محوطه‌سازی انجام داده است، اما بعداً این شهر به دختران هارون الرشید تعلق گرفت .
زمانی که خزیمت بن خزیم فرمانروای آذربایجان و ارمنستان بود، حاکم تبریز ، وجنا بن رواد، علیه اعراب شورش کرد (حدود ۸۰۲ تا ۸۰۳) و اطراف شهر مراغه را حصار کشید و آن را به ستاد ارتش تبدیل کرد.
بنابراین از مطالب فوق می توان دریافت که شهر مراغه یکی از شهرهای توسعه یافته اقتصادی و اجتماعی آذربایجان در زمان اشغال ساسانیان و اعراب بوده است.
در سال ۱۲۳۱ حکومت مغول بر مراغه قطعی شد. پس از آنکه هولاکو خان فرمانروای مغول ( ۱۲۵۶-۱۲۶۵ ) بغداد را در سال ۱۲۵۸ میلادی تصرف کرد ، در مراغه اقامت گزید. او همچنین یک رصدخانه به سرپرستی نصیرالدین طوسی ساخته بود . بناهای دیگر این دوره کم است، زیرا نخستین فرمانروایان ایلخانان مغول زندگی نیمه عشایری داشتند. زکریای قزوینی که در حدود سال ۱۲۷۵ لغت نامه جغرافیایی نوشت، به نظر می رسد مراغه را به خوبی می شناخته است. او چشمه های آب معدنی آن را توصیف کرد، در سال ۱۳۰۴، الجایتو ( ۱۳۰۴-۱۳۱۶ ) ، حاکم ایلخانان، پسر نصیرالدین طوسی را به عنوان رئیس جدید رصدخانه منصوب کرد. در سال ۱۳۰۶ ، اوحدی مراغه ای شاعر برجسته صوفی در مراغه اقامت گزید و تا زمان مرگش در ۶ فروردین ۱۳۳۸ در آنجا زندگی کرد . این واقعه توسط محقق مغربی قرن چهاردهم، ابن بطوطه ، شرح داده شده است ، وی همچنین گزارش می دهد که مراغه را «دمشق کوچک» می نامیدند.
مراغه در اواخر قرن بیستم
مراغه بین قرن ۱۸ تا ۲۰ توسط خانواده مقدم اداره می شد. خانواده مقدم در اصل طایفه ای از قره باغ بودند . در سال ۱۶۰۹ میلادی، شاه عباس اول، آقاخان مقدم را به عنوان فرماندار مراغه منصوب کرد، سمتی که خانواده مقدم تا سال ۱۹۲۵ حفظ کردند. در زمان سلسله قاجار (۱۷۷۹-۱۹۲۵) والیان مقدم مراغه را به روشی مشابه قاجارها در ایران اداره می کردند. برای پنج نسل، خانواده مقدم توانستند خودمختاری قابل توجهی از دولت مرکزی داشته باشند.
جغرافیا
مراغه در دره‌ای باریک واقع شده است که تقریباً شمال و جنوب در انتهای شرقی دشتی خوش‌کشت به سمت دریاچه ارومیه ، ششمین دریاچه بزرگ آب شور جهان، که در ۳۰ کیلومتری غرب قرار دارد، قرار دارد. در دامنه جنوبی کوه سهند قرار دارد که آن را از شمال از شهر تبریز جدا می کند. هسته تاریخی شهر در کرانه شرقی صوفی چای است که قبل از انحراف به غرب از کوه سهند پایین می آید و در نهایت به دریاچه ارومیه می ریزد. آب و هوا نسبتاً معتدل و مرطوب است و منابع آب فراوان منطقه اطراف را بسیار حاصلخیز می کند. مراغه را تاکستان‌ها و باغ‌های میوه‌ای وسیع احاطه کرده‌اند که همگی از کانال‌هایی که از رودخانه منتهی می‌شوند به خوبی آبیاری می‌شوند و مقادیر زیادی میوه تولید می‌کنند. تپه‌های غرب شهر شامل لایه‌های افقی ماسه‌سنگ است که با قطعات نامنظم بازالت پوشیده شده است . بقایای رصدخانه تاریخی مراغه تاج یکی از این تپه ها را بر عهده دارد.
مراغه در نزدیکی بزرگراه اصلی تبریز به کرمانشاه قرار دارد که در عوض از بناب به سمت غرب می‌رود. راه مهم دیگری در اطراف ضلع جنوبی و جنوب شرقی کوه سهند قرار دارد و مراغه را به اردبیل و زنجان در شرق بیشتر متصل می کند.
رصدخانه مراغه
بر روی تپه ای در غرب شهر، بقایای رصدخانه معروف مراغه به نام رصد خانه وجود دارد که به دستور هلاگو خان پادشاه ایلخانی برای نصیرالدین طوسی ساخته شده است . این بنا که بدون شک به عنوان ارگ نیز عمل می کرد، فضایی به ابعاد ۳۴۰ در ۱۳۵ متر را در بر می گرفت و پایه های دیوارها ۱.۳ تا ۲ متر ضخامت داشتند. این رصدخانه در قرن سیزدهم ساخته شد و گفته می‌شود که حداقل ده نفر از منجمان و یک کتابدار مسئول کتابخانه‌ای که گفته می‌شود حاوی بیش از ۴۰۰۰۰ کتاب بود، در آن قرار دارد. این رصدخانه یکی از معتبرترین رصدخانه ها در قرون وسطی در امپراتوری اسلامی در دوران طلایی علم اسلامی بود. منجم معروف ابن الشاطر دمشقی ۱۰۰ سال بعد بر روی کار منجمان مراغه بنا کرد.
در سال ۱۲۵۶ نصیرالدین طوسی پس از حمله گروهی از مغولان که از شرق آمده بودند، در رصدخانه مراغه مشغول به کار شد. مغولان به ایران حمله کردند و هر چیزی را که سر راهشان بود خرد کردند. نصیرالدین طوسی در زمان هجوم مغول ها در قلعه الموت در استان قزوین قرار داشت. هولاکو خان رهبر مغولان و نوه چنگیزخان بود. او یک رهبر و جنگجوی بی باک بود که مصمم بود نه تنها الموت، بلکه بسیاری از کشورهای دیگر در سراسر جهان را نیز فتح کند. نصیرالدین طوسی برای حفظ جان خود به هولاکو گفت که اگر تجهیزات بهتری داشته باشد می تواند آینده را پیش بینی کند. هولاکو که به علم علاقه داشت، او را باور کرد و نصیرالدین طوسی را به عنوان مشاور علمی مغولان منصوب کرد. هولاگو به نصیرالدین طوسی اجازه داد تا رصدخانه ای بسازد. و نصیرالدین طوسی مراغه ایران را برگزید. در سال ۱۲۵۹ رصدخانه مراغه شروع به ساخت کرد که ساخت آن در مجموع سه سال به طول انجامید. هولاکو همچنین نصیرالدین طوسی را متولی وقف هایی که موقوفات دینی بودند قرار داد. نصیرالدین طوسی و تیمش به عنوان مدیر رصدخانه توانستند اکتشافات شگفت انگیزی در نجوم، فیزیک و ریاضیات داشته باشند.
نصیرالدین طوسی مدیر رصدخانه مراغه بود و در مدت حضورش در آنجا اکتشافات جدید بسیاری کرد. چنین اکتشافاتی شامل توسی-زوج است، سیستمی مبتنی بر هندسه که شامل یک دایره کوچکتر در یک دایره بزرگتر است که دو برابر قطر دایره کوچکتر است. چرخش دایره کوچکتر به یک نقطه خاص در محیط اجازه می دهد تا در حرکت خطی به جلو و عقب نوسان کند. زوج طوسی بسیاری از مسائل مربوط به سیستم های بطلمیوسی را بر سر حرکت سیاره حل کرد. همچنین، او به نجوم کمک کرد تا با کشف ستارگان کاملاً جدید و همچنین تهیه کاتالوگ ستاره ای با اطلاعات دقیق در مورد هر ستاره، دقیق تر شود. یکی دیگر از آثار قابل توجه نصیرالدین طوسی، کتابی نجومی بود که حاوی نکات و مشاهدات مفصلی درباره حرکت سیارات بود. در زمان ناصرالدین طوسی، دانشمندان از سراسر جهان اسلام برای ادامه تحصیل در رشته های ریاضی، علوم و نجوم به رصدخانه مراغه آمدند. علاوه بر این، بسیاری از ابزارهای جدید به رصدخانه معرفی شد که کار او و تیمش را به رقیبی برای کار اروپایی تبدیل کرد.
رصدخانه مراغه سرانجام در قرن سیزدهم سقوط کرد. رهبر مغول، هولاگو، در سال ۱۲۶۵ درگذشت و نصیرالدین طوسی در سال ۱۲۷۴ درگذشت. پسر نصیرالدین طوسی پس از مرگ پدرش مدیر رصدخانه شد، با این حال، دانشمندان کافی در این رصدخانه وجود نداشتند. رصدخانه برای تأمین مالی تحقیقاتی که در حال انجام بود. بنابراین رصدخانه مراغه در آغاز قرن چهاردهم غیر فعال شد. با گذشت زمان، رصدخانه به دلیل زلزله های مداوم و عدم حفظ رصدخانه شروع به فرو ریختن کرد. علاوه بر این، محتویات رصدخانه در جریان حملات مغول به سرقت رفت که اسناد و کتاب‌های مهم موجود در کتابخانه‌های رصدخانه را از بین برد.
مردم‌شناسی
مردم شهر مراغه به زبان ترکی آذربایجانی صحبت می‌کنند. اکثر مردم شهر مسلمان و دارای مذهب شیعه هستند. علاوه بر این، شهر مراغه شامل اقلیتی از چند خانواده ارمنی است. علت حضور ارمنیان در این شهر را به حضور مادر مسیحی هلاکو در شهر مراغه نسبت داده‌اند که سبب شده بود مسیحیان دارای امتیازات خاص شوند و از شهرهای مختلف به مراغه بروند. همین امر سبب شد در شهر مراغه کلیساهای متعدد ساخته شود. شهر مراغه به دلیل داشتن اقلیم جغرافیایی خاص، مرکز کشاورزی و باغداری انگور و محصولات دیگر محسوب می‌شد. محصولات صنعتی و کارخانجات شهر نیز حول محور کشاورزی بنیاد گذاشته شدند. برای مثال محصولاتی از قبیل کشمش، خشکبار، عسل، مواد لبنی، پوست، فرش و سایر مواد غذایی است.
سوغات شهر
مراغه به دلیل شهرت زیادی که دارد، دارای سوغات مختلف است. مهم‌ترین سوغات مراغه که بسیار معروف است و به کشورهای منطقه و اروپا نیز صادر می‌شود، صابون و سجوق است که در کیفیت عالی منتشر می‌شود. یکی دیگر از محصولات معروف آن مغز بادام، کشمش، فندق و آلوچه است. علاوه براین، مراغه دارای شهرت جهانی در پرورش سیب، انگور و خشکبار است.
جاذبه‌های تاریخی
مراغه از لحاظ بافت تاریخی جزی ۱۰ شهر برتر ایران محسوب می‌شود و آثار تاریخی بسیاری در خود دارد. این شهر دارای بناهای برج آرامگاهی معروفی است که از جمله آن می‌توان به گنبد سرخ اشاره کرد. تاریخ احداث این بنا سال ۵۲۵ قمری ذکر شده و در جنوب غرب شهر قرار گرفته است.
گنبد کبود یکی دیگر از گنبدهای معروف شهر است که در فاصله ۱۰ متری برج مدور قرار گرفته و معماری آن شبیه یک منشور ۱۰ وجهی است.
گنبد غفاریه یکی دیگر از بناهای معروف شهر مراغه است که مربوط به قرن ۷ هجری است. این بنا که معماری مربعی شکل دارد، در شمال غرب شهر و کنار رود صوفی قرار دارد.
رصدخانه مراغه از معروف‌ترین آثار تاریخی شهر مراغه است که بر فراز تپه‌ای ساخته شده است. خواجه اقدام به تاسیس رصدخانه کرده و زیج ایلخانی را در آن رصد کرده است.
معبد مهر مراغه از دیگر جاذبه‌های تاریخی شهر است که قدمت آن به دوره اشکانی می‌رسد. مردم شهر مراغه معتقد هستند که در این مکان آیین مربوط به مهرپرستان برگزار می‌شد.
جاذبه‌های طبیعی شهر
مراغه دارای جاذبه‌های طبیعی بسیار زیادی است. علاوه بر وجود باغ‌های فراوان در این شهر، کوه سهند و رود صوفی چای را می‌توان به عنوان مهم‌ترین جاذبه‌های شهر دانست. چشمه شورسو یا آب شور یکی دیگر از جاذبه‌های طبیعی شهر مراغه است. آب این چشمه دارای گازکربنیک بسیار زیادی است. رنگ آب این چشمه به دلیل وجود گاز زیاد به سفیدی می‌زند. از دیگر چشمه‌های معروف شهر می‌توان به ساری‌سو، چشمه گشایش در شهر مراغه اشاره کرد که همه آن‌ها دارای آب معدنی هستند.
مراغه دارای فرودگاهی به اسم فرودگاه سهند است که تنها فرودگاه جنوب این استان محسوب می‌شود.
- ۰۲/۰۶/۲۷
زیباست مراغه