رصد خانه مراغه مهم‌ترین مرکز علمی و پژوهشی کشورمان و نقطه عطف جهان اسلام در سلسله ایلخانی و پس از حمله مغول‌ها بود. این بنای عظیم علمی ، علاوه بر رصدخانه، میعادگاه دانشمندان و علمای آن دوران بودرصدخانه مراغه یادگار قرون گذشته همواره در مرکز توجه جهانیان در سالهای ۱۲۵۹-۱۲۷۱ تأسیس شد. این رصدخانه دانشمندان برجسته ای را از منطقه وسیعی از مصر تا چین جمع آوری کرداز آنجایی که به همه علوم مشغول بود، به نوعی جایگزین فرهنگستان بود. بر اساس آثاری که اطلاعاتی در مورد رصدخانه به دست می دهد، معمار آن فخرالدین اخلاطی، مهندس و متبحر در علوم ریاضی از بتلیس بوده است. یونسکو سال ۲۰۰۹ را سال "رصدخانه مراغه" نامگذاری کرد. رصدخانه مراغه در سال ۱۳۶۴ (1985 میلادی) در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید
مؤسس رصدخانه مراغه، نصیرالدین طوسی، دانشمند برجسته ایرانی بود. نصیرالدین طوسیی از مدت ها پیش به فکر ساختن رصدخانه بود. او در کمتر از یک سال مکان ساخت رصدخانه را مشخص کرد، در عین حال ابزارهای نجومی ساخت، کتاب های ارزشمندی را از شهرهای مختلف برای ایجاد کتابخانه جمع آوری کرد و دانشمندان بسیاری از کشورهای جهان را برای انجام تحقیقات در رصدخانه دعوت کرد.
عظمت و بزرگی رصدخانه مراغه به قدری بود که آن را برای سال‌یان دراز به‌عنوان بزرگترین رصدخانه جهان می‌شناختند. والگویی برای تمام رصدخانه های جهان شده بود. رصدخانه مراغه تا زمان حکومت «سلطان محمد خدابنده» در سال ۷۰۳ هجری قمری فعال بود
تأسیس رصدخانه مستلزم پول زیادی بود و هولاکو خان در ابتدا این کار را مناسب ندانست. مورخ نامدار حاجی خلیفه در کتاب «درباره جهان» وقایع رخ داده را این گونه بیان می کند: «خواجه نصیر در مراغه.وقتی به هولاکو مبلغ مورد نیاز برای شروع ساخت یک رصدخانه نجومی گفته شد، او در بزرگی آن شک کرد و پرسید: پس علم ستارگان آنقدر مفید است که ما این همه پول خرج یک رصدخانه می کنیم؟ نصیرالدین پاسخ داد: اجازه بده از آن کوه بالا برود و کاسه ای خالی از آنجا بیاندازد، اما این کار را به گونه ای انجام بده که هیچ کس نداند. و همینطور انجام میدهند. این سنگ هنگام برخورد با صخره ها صدای ترسناکی تولید می کند. ارتش هولاکو خان وحشت می کند. در این هنگام نصیرالدین آرام نزد شاه نشست و وحشت در لشکر را تماشا کرد. نصیرالدین خان می‌گوید: فرمانروا، ما ساکت نشسته‌ایم، زیرا دلیل صدای صخره‌ها را می‌دانیم و لشکر در حالت هشدار است زیرا آنها این را نمی‌دانند، اگر ماهیت حوادث را بدانیم پیشاپیش آسمان، همیشه صلح روی زمین خواهد بود."هولاکو خان را متقاعد می کند که با ساخت رصدخانه موافقت می کند و ۲۰۰۰۰ دینار برای این منظور اختصاص می دهد. بعدها، دانشمند بزرگ موفق شد بیش از صد دانشمند را برای کار همیشگی در رصدخانه استخدام کند . این حقوق به هزینه وجوه جمع آوری شده از مالیات به ابتکار نصیرالدین پرداخت می شد.
کارهای انجام شده
ساخت رصدخانه مراغه در سال ۱۲۵۹ بر روی تپه در غرب شهر مراغه آغاز شد. نصیرالدین شخصاً در طراحی ساختمان های رصدخانه و ساخت دستگاه های نجومی مشارکت دارد. آنها به همراه ستاره شناس و طراح معروف مویدالدین، ابن برمک بن مبارک عرضی دمشقی، پنج دستگاه نجومی جدید از همان ساخت قدیمی را در رصدخانه نصب می کنند. ساخت و سازهای جدید توسط خود دانشمندان ایجاد می شود. جدا از این، کره های زمین و آسمان که برای حل تعدادی از مسائل نجومی ضروری می دانستند و برای اهداف آموزشی استفاده می شدند نیز در رصدخانه تهیه شد. یکی از کره های آسمانی ساخته محمد پسر اردوبادین به روزگار ما رسیده و هم اکنون در موزه درسدن نگهداری می شود و در نزدیکی رصدخانه کتابخانه ای با ۴۰۰۰۰۰ جلد کتاب و مدرسه ای برای تجهیز این مرکز علمی به پرسنل وجود داشت. جالب بود که همراه با مسلمانان، مسیحیان، بودایی ها، نسطوریان و یهودیان در رصدخانه کار می کردند. کارگران اینجا نمایندگان ترک، فارس، عرب، مغول، چینی، تاتار گرجی، یهودی و سایر ملیت ها بودند. رصدخانه طوسی از نظر وسعت از تمام رصدخانه های معروف شرق پیشی گرفت. فعالیت علمی و مشاهدات نجومی کارکنان رصدخانه مراغه منجر به ایجاد اثری جمعی به نام «زیج ایلخانی» (جدول های نجومی ایلخانی) شد. آخرین این جداول در سال ۱۲۸۴ و پس از وفات نصرالدین تنظیم شده است.
.jpg)
در سال های اخیر، توجه به اهمیت تاریخی این مکان افزایش یافته است. پوششی گنبدی شکل برای محافظت از بقایای رصدخانه ساخته شده است. مدیریت و حفاظت از محوطه مراغه از اواخر دهه 70 بر عهده دانشگاه تبریز مجاور بوده است. با همکاری شهرداری مراغه، پروژه های نوسازی جدیدی برای حفظ محوطه در حال انجام است
عکس هایی از رصدخانه
